Η δεκαετία του 1970 δεν ήταν η πιο ευχάριστη για τις ΗΠΑ, αφού μαζί της έφερνε μια στρατιωτική ήττα, τη διαπόμπευση ενός προέδρου και μια ενεργειακή κρίση. Ακόμη, ήταν η δεκαετία που οδήγησε στη συρρίκνωση των εισιτηρίων του κινηματογράφου λόγω της τηλεοπτικής εισβολής. Τα ετήσια έσοδα έπεσαν από τα 90 εκατομμύρια δολάρια στα 15,5, έτσι τα μεγάλα στούντιο προσπάθησαν να απαντήσουν στρεφόμενα σε ταινίες "με" και "για" μαύρους, οι οποίοι αποτελούσαν το 11% του συνολικού πληθυσμού και το 22% των θεατών στις κινηματογραφικές αίθουσες.
Μέχρι τότε, οι έγχρωμοι παρέμεναν αναξιοποίητη κατηγορία κοινού, άρα δυνητική πηγή εσόδων για την παραπαίουσα βιομηχανία. Είχαν προηγηθεί, βέβαια, φιλμ με τον Sidney Poitier, που γνώρισαν επιτυχία, αλλά ταυτόχρονα κατηγορήθηκαν για αναπαραγωγή των υπαρχόντων στερεοτύπων και για αδυναμία να καταγράψουν την πραγματικότητα.
Με τις φυλετικές αναταραχές να έχουν ξεσπάσει σε όλη τη χώρα και τους Μαύρους Πάνθηρες να παροτρύνουν για ανάληψη στρατιωτικής δράσης, ο συμβατικός και συμβιβαστικός κινηματογράφος που απευθυνόταν σε μαύρους δεν ήταν εύκολα αποδεκτός. Χρειάζονταν έργα που θα μπορούσαν να παρουσιάσουν την αστική κουλτούρα των γκέτο, να μιλήσουν για τα προβλήματά τους και -κυρίως- να προτείνουν ήρωες, υπερ-ήρωες ή αντι-ήρωες.
Μέσα από αυτές τις συνθήκες αναδύθηκε το περίφημο blaxploitation, που διήρκεσε από το 1971 έως περίπου το 1976. Ο όρος λέγεται ότι έλκει την καταγωγή του από τις "exploitation movies", τις "ταινίες-σκουπίδια" των χρόνων του ΄60. Σύμφωνα με άλλους, πάλι, εκφράζει την εκμετάλλευση των μαύρων θεατών ή συντελεστών από τις εταιρείες.
Το blaxploitation αρχικά στηρίχθηκε στα αστυνομικά/γκανγκστερικά φιλμ, γρήγορα όμως επεκτάθηκε, με τις ευλογίες και τη χρηματοδότηση του Χόλιγουντ, στις ταινίες τρόμου, ακόμη και το γουέστερν. Εμφανίστηκαν, έτσι, έργα με τους εύγλωττους τίτλους "Blacula" (1972), "Blackenstein" (1973), "Dr. Black, Mr. Hyde" (1976) και "Boss Nigger" (1974, ελλ. τίτλος "Οι Επικηρυγμένοι του Τέξας").
Τα θεμέλια τα έβαλαν, πάντως, τρεις θρυλικές ταινίες, με την υπογραφή μαύρων σκηνοθετών: το "Sweet Sweetback΄s Baadaass Song" (1971) του Melvin van Peebles, το "Shaft" (1971) του Gordon Parks Sr. και το "Superfly" (1972, ελ. τίτλος "Η Συμμορία με τη Xρυσή Kάντιλακ") του Gordon Parks Jr. Το "Sweet Sweetback΄s Baadaass Song", η αφετηρία του blaxploitation, ήταν ανεξάρτητη παραγωγή που στοίχισε 500.000 δολάρια και επέστρεψε 20 εκατομμύρια.
Οι θεαματικές εισπράξεις της έδωσαν τη δυνατότητα στο "Shaft" να γίνει η πρώτη χολιγουντιανή blaxploitation παραγωγή, με τη σφραγίδα της MGM, που χάρισε και ένα Όσκαρ Μουσικής στον Isaac Hayes για το πολύ γνωστό "Theme From Shaft". Μάλιστα, ήδη από εκείνη την περίοδο, ακολούθησαν δύο σίκουελ: "Το Mεγάλο Kόλπο του Σαφτ" (1972), σε σκηνοθεσία πάλι του Gordon Parks Sr., και ο "Σαφτ στην Αφρική" (1973), από τον John Guillermin, ενώ εμφανίστηκε και ως βραχύβια τηλεοπτική σειρά, με σκηνοθέτες τους Τζον Κασσαβέτη και Lawrence Dobkin.
Όταν τα περιθώρια κέρδους εξαντλήθηκαν αλλά και λόγω της αντίδρασης οργανώσεων όπως η NAACP, που υποστήριζαν ότι αυτού του είδους τα φιλμ διαφθείρουν τη νεολαία και διαστρεβλώνουν την εικόνα των μαύρων, σταδιακά το όλο εγχείρημα περιέπεσε σε ανυποληψία και εξανεμίστηκε, κάπου γύρω στο 1976, αν και άλλοι τοποθετούν την καταληκτική ημερομηνία δύο χρόνια πιο μπροστά, το 1974.
Η επίδρασή του, ωστόσο, συνεχίστηκε στο χώρο της μουσικής, καθώς ανανέωσε την επένδυση των ταινιών με φάνκι ήχους, που έκτοτε τους οικειοποιήθηκαν και αρκετά αστυνομικά σίριαλ, όπως τα "Στάρτσκι και Χατς", "Οι Αγγελοι του Τσάρλι", "Χαβάη 5-0" κ.ά. Ακόμη, αξιοποίησε τους κορυφαίους μαύρους μουσικούς ή συνέβαλε στην καθιέρωση άλλων που ήταν άγνωστοι μέχρι τότε. Εκτός από τον Isaac Hayes, μεταξύ εκείνων που συμμετείχαν σε blaxploitation σάουντρακ συγκαταλέγονται οι Earth Wind and Fire, Curtis Mayfield, Quincy Jones, Barry White, James Brown και Bobby Womack. Στη δεκαετία του ΄80 το blaxploitation επέστρεψε εντυπωσιακά, χάρη στις δουλειές του Eddie Murphy και, κυρίως, στο "I΄m Gonna Git You Sucka" του Keenan Ivory Wayans (1988), την πρώτη και πιο εύστοχη μετα-blaxploitation παρωδία. Γεμάτες με αναφορές είναι και οι ταινίες του Quentin Tarantino, με αποκορύφωμα το "Jackie Brown" (1997), που -από τον τίτλο και την Pam Grier- παραπέμπει στο "Foxy Brown" (1974, ελλ. τίτλος "Φόξυ Μπράουν, η Mαύρη Tίγρης"). To "Σαφτ" του John Singleton είναι το πιο πρόσφατο στοίχημα για την ανανέωσή του και οι πληροφορίες από περιοδικά και δικτυακούς τόπους λένε ότι, αν τα καταφέρει, έπονται και άλλα ριμέικ.
Ανεξάρτητα όμως από το μέλλον, η πορεία που έχει έως τώρα διανύσει το blaxploitation θα μπορούσε να συμπυκνωθεί άνετα στην πρώτη και την τελευταία σκηνή του πρωτότυπου "Σαφτ". Ο Richard Roundtree λοιπόν έβγαινε από τον υπόγειο αντικρίζοντας έναν κόσμο θεάματος στον οποίο κυριαρχούσαν οι λευκοί. Ύψωνε το μεσαίο δάχτυλο στη γνωστή χειρονομία, τα έβαζε με όλους και με όλα και στο τέλος φώναζε το λευκό αστυνομικό για να "καθαρίσει".Νίκος Μητρογιαννόπουλος
