Μια εποχή, μια ιστορία: BLAXPLOITATION

Η δεκαετία του 1970 δεν ήταν η πιο ευχάριστη για τις ΗΠΑ, αφού μαζί της έφερνε μια στρατιωτική ήττα, τη διαπόμπευση ενός προέδρου και μια ενεργειακή κρίση. Ακόμη, ήταν η δεκαετία που οδήγησε στη συρρίκνωση των εισιτηρίων του κινηματογράφου λόγω της τηλεοπτικής εισβολής. Τα ετήσια έσοδα έπεσαν από τα 90 εκατομμύρια δολάρια στα 15,5, έτσι τα μεγάλα στούντιο προσπάθησαν να απαντήσουν στρεφόμενα σε ταινίες "με" και "για" μαύρους, οι οποίοι αποτελούσαν το 11% του συνολικού πληθυσμού και το 22% των θεατών στις κινηματογραφικές αίθουσες.



Μέχρι τότε, οι έγχρωμοι παρέμεναν αναξιοποίητη κατηγορία κοινού, άρα δυνητική πηγή εσόδων για την παραπαίουσα βιομηχανία. Είχαν προηγηθεί, βέβαια, φιλμ με τον Sidney Poitier, που γνώρισαν επιτυχία, αλλά ταυτόχρονα κατηγορήθηκαν για αναπαραγωγή των υπαρχόντων στερεοτύπων και για αδυναμία να καταγράψουν την πραγματικότητα.

Με τις φυλετικές αναταραχές να έχουν ξεσπάσει σε όλη τη χώρα και τους Μαύρους Πάνθηρες να παροτρύνουν για ανάληψη στρατιωτικής δράσης, ο συμβατικός και συμβιβαστικός κινηματογράφος που απευθυνόταν σε μαύρους δεν ήταν εύκολα αποδεκτός. Χρειάζονταν έργα που θα μπορούσαν να παρουσιάσουν την αστική κουλτούρα των γκέτο, να μιλήσουν για τα προβλήματά τους και -κυρίως- να προτείνουν ήρωες, υπερ-ήρωες ή αντι-ήρωες.

Μέσα από αυτές τις συνθήκες αναδύθηκε το περίφημο blaxploitation, που διήρκεσε από το 1971 έως περίπου το 1976. Ο όρος λέγεται ότι έλκει την καταγωγή του από τις "exploitation movies", τις "ταινίες-σκουπίδια" των χρόνων του ΄60. Σύμφωνα με άλλους, πάλι, εκφράζει την εκμετάλλευση των μαύρων θεατών ή συντελεστών από τις εταιρείες.

Το blaxploitation αρχικά στηρίχθηκε στα αστυνομικά/γκανγκστερικά φιλμ, γρήγορα όμως επεκτάθηκε, με τις ευλογίες και τη χρηματοδότηση του Χόλιγουντ, στις ταινίες τρόμου, ακόμη και το γουέστερν. Εμφανίστηκαν, έτσι, έργα με τους εύγλωττους τίτλους "Blacula" (1972), "Blackenstein" (1973), "Dr. Black, Mr. Hyde" (1976) και "Boss Nigger" (1974, ελλ. τίτλος "Οι Επικηρυγμένοι του Τέξας").

Τα θεμέλια τα έβαλαν, πάντως, τρεις θρυλικές ταινίες, με την υπογραφή μαύρων σκηνοθετών: το "Sweet Sweetback΄s Baadaass Song" (1971) του Melvin van Peebles, το "Shaft" (1971) του Gordon Parks Sr. και το "Superfly" (1972, ελ. τίτλος "Η Συμμορία με τη Xρυσή Kάντιλακ") του Gordon Parks Jr. Το "Sweet Sweetback΄s Baadaass Song", η αφετηρία του blaxploitation, ήταν ανεξάρτητη παραγωγή που στοίχισε 500.000 δολάρια και επέστρεψε 20 εκατομμύρια.

Οι θεαματικές εισπράξεις της έδωσαν τη δυνατότητα στο "Shaft" να γίνει η πρώτη χολιγουντιανή blaxploitation παραγωγή, με τη σφραγίδα της MGM, που χάρισε και ένα Όσκαρ Μουσικής στον Isaac Hayes για το πολύ γνωστό "Theme From Shaft". Μάλιστα, ήδη από εκείνη την περίοδο, ακολούθησαν δύο σίκουελ: "Το Mεγάλο Kόλπο του Σαφτ" (1972), σε σκηνοθεσία πάλι του Gordon Parks Sr., και ο "Σαφτ στην Αφρική" (1973), από τον John Guillermin, ενώ εμφανίστηκε και ως βραχύβια τηλεοπτική σειρά, με σκηνοθέτες τους Τζον Κασσαβέτη και Lawrence Dobkin.

Όταν τα περιθώρια κέρδους εξαντλήθηκαν αλλά και λόγω της αντίδρασης οργανώσεων όπως η NAACP, που υποστήριζαν ότι αυτού του είδους τα φιλμ διαφθείρουν τη νεολαία και διαστρεβλώνουν την εικόνα των μαύρων, σταδιακά το όλο εγχείρημα περιέπεσε σε ανυποληψία και εξανεμίστηκε, κάπου γύρω στο 1976, αν και άλλοι τοποθετούν την καταληκτική ημερομηνία δύο χρόνια πιο μπροστά, το 1974.

Η επίδρασή του, ωστόσο, συνεχίστηκε στο χώρο της μουσικής, καθώς ανανέωσε την επένδυση των ταινιών με φάνκι ήχους, που έκτοτε τους οικειοποιήθηκαν και αρκετά αστυνομικά σίριαλ, όπως τα "Στάρτσκι και Χατς", "Οι Αγγελοι του Τσάρλι", "Χαβάη 5-0" κ.ά. Ακόμη, αξιοποίησε τους κορυφαίους μαύρους μουσικούς ή συνέβαλε στην καθιέρωση άλλων που ήταν άγνωστοι μέχρι τότε. Εκτός από τον Isaac Hayes, μεταξύ εκείνων που συμμετείχαν σε blaxploitation σάουντρακ συγκαταλέγονται οι Earth Wind and Fire, Curtis Mayfield, Quincy Jones, Barry White, James Brown και Bobby Womack.

Στη δεκαετία του ΄80 το blaxploitation επέστρεψε εντυπωσιακά, χάρη στις δουλειές του Eddie Murphy και, κυρίως, στο "I΄m Gonna Git You Sucka" του Keenan Ivory Wayans (1988), την πρώτη και πιο εύστοχη μετα-blaxploitation παρωδία. Γεμάτες με αναφορές είναι και οι ταινίες του Quentin Tarantino, με αποκορύφωμα το "Jackie Brown" (1997), που -από τον τίτλο και την Pam Grier- παραπέμπει στο "Foxy Brown" (1974, ελλ. τίτλος "Φόξυ Μπράουν, η Mαύρη Tίγρης"). To "Σαφτ" του John Singleton είναι το πιο πρόσφατο στοίχημα για την ανανέωσή του και οι πληροφορίες από περιοδικά και δικτυακούς τόπους λένε ότι, αν τα καταφέρει, έπονται και άλλα ριμέικ.
Ανεξάρτητα όμως από το μέλλον, η πορεία που έχει έως τώρα διανύσει το blaxploitation θα μπορούσε να συμπυκνωθεί άνετα στην πρώτη και την τελευταία σκηνή του πρωτότυπου "Σαφτ". Ο Richard Roundtree λοιπόν έβγαινε από τον υπόγειο αντικρίζοντας έναν κόσμο θεάματος στον οποίο κυριαρχούσαν οι λευκοί. Ύψωνε το μεσαίο δάχτυλο στη γνωστή χειρονομία, τα έβαζε με όλους και με όλα και στο τέλος φώναζε το λευκό αστυνομικό για να "καθαρίσει".

Νίκος Μητρογιαννόπουλος

Παιχνίδια εξουσίας! (Μέχρι τελικής πτώσεως)

... ο εγγυητής της ενότητας. (lol)

Αυτό που συμβαίνει στο ΠΑΣΟΚ είναι συγκλονιστικό από πολλές απόψεις. Για πρώτη φορά οι δελφίνοι ενός μεγάλου κόμματος εξουσίας, έχουν βγάλει όχι απλώς τα μαχαίρια αλλά μιλούν τόσο διχαστικά, όσο ποτέ άλλοτε. Από την άλλη,ούτε καν την σχεδόν ξεχασμένη περίοδο της αποστασίας, δεν αναμείχθηκαν τόσο έντονα τα εκδοτικά συγκροτήματα και τα πιόνια τους . Θα γίνει το ΠΑΣΟΚ, η ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΟΥ, του παρελθόντος; Ο κόσμος του κόμματος θα το αποφασίσει στις 11 Νοεμβρίου.

Το ζήτημα είναι όμως αν η διαδικασία εκλογής του νέου προέδρου θα γίνει με διαφάνεια και χωρίς υπονομεύσεις, κάτι που γίνεται ασταμάτητα από το βράδυ των εκλογών. Έτσι κι αλλιώς προσωπικά θεωρώ ότι μετά από όσα έχουν λεχθεί κι από τις δυο πλευρές, μετά τις εκλογικές διαδικασίες το ΠΑΣΟΚ δεν θα είναι πια το ίδιο. Ούτε ο Παπανδρέου, ούτε ο Βενιζέλος μπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο κόμμα.

Πάντως θέμα διάσπασης προς το παρόν δεν υπάρχει. Αν εκλεγεί ο Παπανδρέου πιστεύω ότι θα κρατήσει την λαική βάση του κόμματος, ακόμη κι αν αποχωρήσει ο αντίπαλός του μαζί με κάποια στελέχη. Και θεωρώ ότι αυτό είναι το θετικό σενάριο για το καλό του ΠΑΣΟΚ. Αν τελικά επικρατήσει ο Βενιζέλος νομίζω ότι θα υπάρξει διάσπαση καθώς ο κόσμος του ΠΑΣΟΚ θεωρεί τον Βενιζέλο ικανό αλλά αρκετά «δεξιό». Το βασικότερο βέβαια είναι ότι οι ψηφοφόροι του κόμματος δεν θα δούν με καλό μάτι τους συνεργάτες του, καθώς όπως είδατε κι ακούσατε μέχρι τώρα δεν είναι άλλοι από αυτούς που ο κόσμος απαξίωσε εξαιτίας των σκανδάλων, της διαφθοράς και της αλλαζονείας. Με ποιούς θα χτίσει το νέο κόμμα ο Βενιζέλος; Με τον Σημίτη, τον Νεονάκη, τον Τσουκάτο και τον Μπίστη; Τότε θα υπάρχει πρόβλημα συνοχής του κόμματος.

Ας διδαχθούν με το παράδειγμα του Εργατικού Κόμματος στην Αγγλία το οποίο προσπαθώντας να βρεί την ταυτότητά του το 1979 παραχώρησε την εξουσία στην Θάτσερ και παρέμεινε στην αφάνεια και στα χαμηλότερα από ποτέ ποσοστά του, για πολλά χρόνια!

Το κίνημα του Ρομαντισμού!

Στην εργασία αυτή θα ασχοληθούμε με το κίνημα του Ρομαντισμού που εκδηλώθηκε περίπου στις αρχές του 19ου αιώνα, στη Γερμανία αρχικά και μετέπειτα στην Γαλλία και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Θα εξετάσουμε τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που ευνόησαν την εμφάνιση του, όπως για παράδειγμα τα απόνερα που άφησαν στο πέρασμά τους στον πνευματικό κόσμο, η Γαλλική επανάσταση και ο Διαφωτισμός. Θα δούμε ακόμη κατά πόσο βοήθησαν τα πολιτικά φαινόμενα όπως ο Ατομικισμός, η Επανάσταση και τα Εθνικο -απελευθερωτικά κινήματα. Θα σταθούμε αναλυτικά στις ιδέες και στις αρχές του ρομαντισμού και το πώς πήραν την σκυτάλη από τον πεπερασμένο Κλασικισμό.

Από τον 12ο αιώνα που η γαλλική λέξη «rommant» χρησιμοποιούνταν στην έκφραση «ρομανική γλώσσα», μέχρι το 1798 όταν στην Γερμανία το επίθετο «ρομαντικός» πήρε την οριστική του σημασία κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι.

Καθοριστικής σημασίας ήταν η εποχή του Διαφωτισμού όταν ο όρος Ρομαντισμός

διαμόρφωσε σιγά σιγά τα «αντικλασικά» χαρακτηριστικά του κι άρχισε να σημαίνει το
μη πραγματικό, το παράλογο.

Η αντίθεση στον Κλασικισμό φανέρωσε μια νέα ρομαντική και ευαίσθητη πλευρά των λογοτεχνών, οι οποίοι έβγαζαν με καθαρότητα στο κείμενο τα εσώψυχά τους. Ο Ρομαντισμός σαν κίνημα εδραιώθηκε κατά τον 19ο αιώνα και εξελίχθηκε εξαιτίας τωνκοινωνικοπολιτικών ζυμώσεων της εποχής με βασικό άξονα την Γαλλική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό.

Τότε ήταν που διαδόθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη οι ιδέες της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας. Με την εμφάνιση μάλιστα των εθνικών κινημάτων και των επαναστάσεων την περίοδο εκείνη άρχισαν να διαμορφώνονται σε μια κορυφαία και μεγάλη στιγμή για την Ευρώπη, τα ανεξάρτητα Κράτη – Έθνη. Μέσω των επαναστάσεων και των πολιτικών εξελίξεων σχηματίστηκε μια δυτική Ευρώπη που ξεφεύγει από το πεπερασμένο και

αναχρονιστικό καθεστώς και που οδεύει προς το φιλελεύθερο αστικό κράτος. Το

προλεταριάτο έχει πια θέση στο πολιτικό προσκήνιο ενώ η αστική τάξη μέσω μιας έκρηξης των πολιτισμικών παραδόσεων δημιουργεί στις πόλεις κύκλους από φιλελεύθερους διανοούμενους.

Μέσα από αυτές τις εξελίξεις ξεπηδά ένα από τα ισχυρότερα πνευματικά κινήματα
που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη μετά την Αναγέννηση. «Το πολιτιστικό λάβαρο της
ιδεολογικής και αισθητικής κρίσης της εποχής αυτής, θα είναι ο Ρομαντισμός. Ωστόσο το ρεύμα αυτό διατηρεί σε κάθε περίπτωση έναν εθνικό και ατομικό χαρακτήρα που το φέρνει κοντά στο φιλελευθερισμό και τον εθνικισμό. Άρα δεν είναι δυνατό να μετρήσουμε με τον πήχη, με ένα μόνο σημείο αναφοράς τη σύνθεσή του, την πρόθεση και την εξέλιξή του στον χώρο και τον χρόνο...» (1)

Από τα μέσα του 18ου αιώνα ο Κλασικισμός βρισκόταν στο επίκεντρο
επιθέσεων και επικρίσεων από τους διανοούμενους. Το Ρομαντικό κίνημα δεσπόζει
από το 1815 στις περισσότερες ευρωπαικές χώρες όπου το κοινό αντιδρά στην σκέψη
και έκφραση του ορθολογισμού. Οι συγγραφείς όλο και περισσότερο δημιουργούν
νέους ήρωες, μελαγχολικούς και ανήσυχους, απογοητευμένους, λάτρεις του
μυστηρίου και των ερειπίων, στους οποίους οι αναγνώστες αναγνωρίζουν τον εαυτό
τους.

Τα χαρακτηριστικά των ιδεών και των αρχών του Ρομαντισμού είναι εκ διαμέτρου αντίθετα με αυτά του Κλασικισμού. Ο ρομαντικός συγγραφέας μοιράζεται με τον αναγνώστη τις χαρές και τις λύπες του, ενώ σε ολόκληρο το κείμενο είναι διάχυτος ο λυρισμός.

Η Ελληνο-ρωμαική αρχαιότητα δεν είναι πια πηγή έμπνευσης αλλά οι ιστορίες ξεπηδούν μέσα από τις ιστορίες του κάθε λαού της Ευρώπης και κυρίως από τα κράτη της βόρειας Ευρώπης. Ακόμη και ο μέχρι τότε ξεχασμένος Μεσαίωνας συμμετέχει στην Ρομαντική ιδεολογία. Η λογική, το κύριο χαρακτηριστικό των Κλασικών δίνει την θέση του στην ευαισθησία και ο έντιμος, ευπρεπής και σε όλα του τέλειος άνθρωπος, ο «honnete homme» κατά τα γαλλικά πρότυπα, γίνεται παρελθόν. Τώρα πρωταγωνιστούν ήρωες που τα βάζουν με όλους και με όλα, τον κόσμο και την κοινωνία, που βρίσκονται σε μια διαρκή ανησυχία, σε μια συνεχή ανισορροπία. Διχασμένοι ήρωες που ψάχνουν την ολοκλήρωσή τους.

Μέτρα και σταθμά, κανόνες και συμβατικότητες δεν έχουν θέση στον Ρομαντισμό. Οι συγγραφείς έχουν απόλυτη ελευθερία στην θεματολογία τους. Και βέβαια ο ατομικισμός που διαμορφώθηκε από τις επαναστάσεις των Εθνικο – απελευθερωτικών κινημάτων έχει πρωτεύοντα ρόλο. Αφήνεται έτσι αχαλίνωτη η φαντασία, η ευαισθησία και η έμπνευση του ρομαντικού συγγραφέα.

Όλα αυτά τα στοιχεία συνιστούν τον λεγόμενο Ρομαντικό λυρισμό που είναι απόρροια μιας ξεχωριστής και καθαρά προσωπικής έμπνευσης με την οποία οι ποιητές εκφράζουν την σχέση τους με τον κόσμο, με τα έντονα συναισθήματα που τους κυριεύουν και κυρίως ο ποιητής εκφράζει το «εγώ» του. «Σύμφωνα με τον Βίκτωρα Ουγκώ, αρχηγό της γαλλικής Ρομαντικής σχολής, ο λυρικός ποιητής «ηχηρός αντίλαλος» της εποχής του, έχει την ιδιόμορφη αποστολή μέσα από την έκφραση της ατομικότητας του να εκφράζει τον κόσμο που τον περιβάλλει. Η ιδιαίτερη σημασία που απέδωσε ο Ρομαντισμός στην υποκειμενική έκφραση ευνόησε την λογοτεχνική απογύμνωση της ψυχής του ποιητή, που θεωρεί άλλωστε ότι αποτελεί προνομιούχο μάρτυρα των γεγονότων της εποχής του...» (2)

Το έργο και η προσωπικότητα του Ρομαντικού καλλιτέχνη κατά τον 19ο αιώνα έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις από την κοινωνία. Από την μία ο θαυμασμός και η δίψα του κοινού για το καινούργιο, κι από την άλλη η κόντρα με την άρχουσα αστική τάξη που βλέπει την επαναστατικότητα και το φλογερό ταμπεραμέντο των ρομαντικών, δημιουργεί προβλήματα. Έτσι κάθε φορά που προσπαθούν να δράσουν πολιτικά ή ανθρωπιστικά βλέπουν οι συγγραφείς το τεράστιο χάσμα μεταξύ της προσδοκίας τους και της πραγματικότητας. Κάποιοι λοιπόν που είναι αντίθετοι με την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, αρχίζουν να αισθάνονται απομονωμένοι, να εγκλωβίζονται μέσα στα τείχη της μοναξιάς τους και να διακατέχονται από ένα ακραίο πεσιμισμό που είναι ευδιάκριτος στα έργα τους.

Τα γεγονότα της εποχής (τέλη 18ου αιώνα) δημιουργούν ένα κλίμα όπου οι αντιφάσεις συνυπάρχουν στην συνείδηση του ίδιου ατόμου. Από την μία οι έντονες κοινωνικές ανακατατάξεις. Από την άλλη η ελπίδα για πρόοδο στα κοινωνικοπολιτικά θέματα και βέβαια οι απογοητεύσεις – μικρές και μεγάλες – της καθημερινότητας δημιουργούν αυτό το αντιφατικό πεδίο σκέψης.

Ο καλλιτέχνης βρίσκει έτσι καταφύγιο και αντλεί στοιχεία από το ιστορικό του παρελθόν, από την θρησκεία, την ονειροπόληση αλλά και από την μαύρη αισθητική του τρόμου και του θανάτου. Αυτή η υπαρξιακή αγωνία και η αβεβαιότητα του Ρομαντικού ποιητή
χαρακτηρίζεται ως η «αρρώστια του αιώνα» και οδηγούν τον ήρωα σε ακραίες συμπεριφορές. Στην περιφρόνηση της ζωής, ακόμη και του ίδιου του θανάτου. Η απόλυτη μελαγχολία γίνεται δεύτερη φύση και έχει ως επακόλουθο ακόμη και σκέψεις για

αυτοκτονία.

Ο θάνατος είναι η μόνη διέξοδος για τις απογοητεύσεις και
την ασφυκτική ψυχική κατάσταση του καλλιτέχνη.

Γιώργος Κολοβάτσιος


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Ευρωπαικά Γράμματα – Β΄ τόμος – Σελ. 337
(2) Δ. Γκότση – Δ. Προβατά – Ι.Ε.Λ. – Β΄ τόμος – Ενότητα 2.1.2 – Σελ. 49